Efektet psikologjike të pandemisë COVID-19 tek fëmijët

Pandemia e COVID-19 nuk ishte vetëm një krizë globale shëndetësore – ajo ishte gjithashtu një krizë psikologjike, veçanërisht për fëmijët. Ndërsa virusi ndikoi në shëndetin fizik, bllokimet, mbylljet e shkollave dhe izolimi social krijuan efekte të qëndrueshme emocionale dhe njohëse në mendjet e të rinjve. Sipas një raporti global të UNICEF-it të vitit 2023, gati 70% e fëmijëve në mbarë botën përjetuan rritje të ankthit, vetmisë ose ndryshimeve të sjelljes gjatë pandemisë.

Në Shqipëri dhe shumë vende të tjera, fëmijët u përballën me një ndërprerje të plotë të rutinës, një ndërveprim të kufizuar social dhe një ndjenjë të shtuar të pasigurisë – kushte të përsosura që sfidat e shëndetit mendor të shfaqen ose të intensifikohen.

Ky artikull shpaketon pasojat e plota psikologjike të COVID-19 tek fëmijët, bazuar në të dhëna, opinione ekspertësh dhe histori reale.

Efektet kryesore psikologjike të pandemisë COVID-19 tek fëmijët

1. Rritja e ankthit dhe e frikës

Pasiguria rreth virusit, ekspozimi ndaj lajmeve të frikshme dhe shqetësimi për shëndetin e familjes bëri që shumë fëmijë të zhvillonin ankth të përgjithësuar. Simptomat përfshinin kafshimin e thonjve, shqetësimin e tepruar, nervozizmin dhe ankthin e ndarjes.

2. Izolimi social dhe vetmia

Mbylljet e zgjatura të shkollave dhe bllokimet i privuan fëmijët nga ndërveprimi me bashkëmoshatarët – kritik për zhvillimin social. Fëmijët më të vegjël humbën veçanërisht pikat kryesore në mësimin social, duke çuar në siklet ose frikë në mjediset e grupit.

3. Stresi Akademik dhe Lodhja Dixhitale

Shkollimi në shtëpi dhe orët online lanë shumë studentë të tronditur. Vështirësitë teknike, mungesa e fokusit dhe një mjedis i panjohur mësimor rritën zhgënjimin, djegien akademike dhe vetëvlerësimin e ulët.

4. Modele të ndërprera të gjumit dhe të të ngrënit

Shumë fëmijë përjetuan pagjumësi ose gjumë të tepruar, si dhe modele të parregullta të të ngrënit, të cilat të dyja janë tregues të mosrregullimit emocional.

5. Regresioni në Pikat e Zhvillimit

Tek fëmijët më të vegjël, ekspertët vëzhguan regres në të folur, stërvitje në tualet dhe lojë të pavarur. Kjo ishte shpesh një përgjigje stresi ndaj ndryshimeve mjedisore.

6. Shpërthime dhe zemërime të sjelljes

Fëmijët, veçanërisht ata të moshës 4-10 vjeç, shprehën konfuzionin dhe trazirat e tyre emocionale përmes agresionit, ngjitjes dhe shkrirjes emocionale.

7. Trauma dhe pikëllim

Humbja e të dashurve ose frika nga vdekja shkaktoi përgjigje traumatike. Vetëm në Shqipëri, mbi 12,000 fëmijë u prekën drejtpërdrejt nga humbja e familjes gjatë viteve të pandemisë.

Tregime të vërteta nga Shqipëria

Rea, 10 (Elbasan): “Unë nuk shkova në shkollë për gati një vit. Kur u kthyem, nuk dija të flisja më me miqtë e mi. U tremba rreth njerëzve.”

Jon, 13 (Tiranë): “Vazhdova të mendoja se gjyshërit e mi do të vdisnin. Nuk doja të flija më vetëm.”

Këto tregime nxjerrin në pah koston emocionale të izolimit, frikës dhe fëmijërisë së ndërprerë.

Faktorët e rrezikut që përforcojnë ndikimin psikologjik

• Familjet me të ardhura të ulëta duke u përballur me pasigurinë ushqimore dhe hapësirat e banimit të mbushura me njerëz
• Humbja e punës së prindërve dhe shqetësimi emocional në shtëpi
• Fëmijët me probleme paraekzistuese të shëndetit mendor
• Mungesa e aksesit në shërbimet e shëndetit mendor, veçanërisht në zonat rurale

Rezultatet pozitive psikologjike (rezistencë e habitshme)

Jo të gjitha rezultatet ishin negative. Disa fëmijë kanë zhvilluar:

• Lidhje më të forta familjare për shkak të më shumë kohës në shtëpi
• Përshtatshmëri e përmirësuar ndaj ndryshimit
• Aftësitë teknike dhe shkrim-leximi dixhital

Megjithatë, këto pozitive u panë kryesisht në mjedise mbështetëse dhe të qëndrueshme në shtëpi.

Çfarë rekomandojnë ekspertët për rikuperim

Për Prindërit:

• Rutina e rindërtimit: Rivendosni oraret e strukturuara të gjumit, vakteve dhe mësimit
• Krijoni Biseda të Sigurta: Lërini fëmijët të shprehin lirisht emocionet pa gjykuar
• Kufizoni ekspozimin e lajmeve: Shmangni mbulimin e tepruar negativ në media

Për shkollat dhe edukatorët:

• Studentët e ekranit: Përdorni lista të shkurtra kontrolli të shëndetit mendor gjatë pranimeve
• Përfshi të mësuarit social-emocional (SEL): Mësoni ndjeshmërinë, elasticitetin dhe vetëdijen
• Referojuni këshilltarëve: Krijoni protokolle për referimet e mbështetjes emocionale

Për politikëbërësit:

• Investoni në programet e shëndetit mendor të bazuara në shkollë
• Siguroni akses në internet dhe pajisje për barazinë e të mësuarit në internet
• Trajnoni mësues në Ndihmën e Parë Psikologjike

Pasojat afatgjata (nëse nuk adresohen)

• Ankthi kronik dhe depresioni
• Mungesa e performancës akademike dhe braktisja e shkollës
• Fobia sociale dhe çrregullimet e lidhjes
• Rritja e rrezikut të përdorimit të substancave në adoleshencë

Mekanizmat përballues për fëmijët

• Terapia e artit dhe lojës
• Aktivitetet Mindfulness (frymëmarrje të thellë, ditar)
• Lojë në natyrë dhe ekspozim në natyrë
• Grupet Mbështetëse për Fëmijët e Vjekur

Kërkimet dhe të dhënat më të fundit

• Raporti Global i UNICEF-it (2023): 1 në 2 fëmijë përjetuan shqetësime emocionale gjatë pandemisë
• Studimi i OBSH-së për Evropën Lindore (2024): Rekomandon programe të elasticitetit të bazuara në shkollë për fëmijët e moshës 6-15 vjeç
• Këshilli i Arsimit Shqiptar (2025): Raporton një rënie prej 19% në hapësirën e vëmendjes së studentëve në krahasim me nivelet para pandemisë

Pandemia e COVID-19 ishte një kapitull përcaktues në jetën e një brezi të tërë fëmijësh. Ndërsa bota ecën përpara, shumë zemra të reja janë ende duke u shëruar. Duke i njohur shenjat, duke dëgjuar me ndjeshmëri dhe duke kërkuar udhëzime profesionale, ne mund t’u japim këtyre fëmijëve mbështetjen që u nevojitet për t’u rikuperuar, rritur dhe lulëzuar.

Nëse fëmija juaj ende ka probleme emocionale për shkak të pandemisë, konsultohuni me një psikolog fëmijësh ose një këshilltar shkollor sot. Shërimi fillon me një bisedë.

Burimet e jashtme

• Shëndeti Mendor i OBSH-së dhe COVID-19

Pyetjet e shpeshta

Shkruar nga Thoughts and Reality Albania– Rritja e ndërgjegjësimit për një brez më të shëndetshëm mendor.